Аб аўтарскім праве

Аўтарскае права распаўсюджваецца на творы навукі, літаратуры і мастацтва, якія існуюць у якой-небудзь аб’ектыўнай форме:

• на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь, незалежна ад грамадзянства аўтараў і іх правапераемнікаў;
• за межамі Рэспублікі Беларусь, і прызнаецца за аўтарамі – грамадзянамі Рэспублікі Беларусь і іх правапераемнікамі;
• за межамі Рэспублікі Беларусь, і прызнаецца за аўтарамі – грамадзянамі іншых дзяржаў і іх правапераемнікамі ў адпаведнасці з міжнароднымі дагаворамі Рэспублікі Беларусь.

Пры прадастаўленні на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь аховы твора ў адпаведнасці з міжнароднымі дагаворамі Рэспублікі Беларусь уладальнік аўтарскага права на твор вызначаецца па заканадаўству дзяржавы, на тэрыторыі якога мела месца дзеянне або падзея, якія паслужылі падставай для валодання аўтарскім правам.

Аўтарскае права распаўсюджваецца на творы навукі, літаратуры і мастацтва, якія з’яўляюцца вынікам творчай дзейнасці, незалежна ад прызначэння і годнасці творы, а таксама спосабу іх выразы.

Аўтарскае права распаўсюджваецца як на апублікаваныя, так і на необнародованные творы, якія існуюць у якой-небудзь аб’ектыўнай форме:

• пісьмовай (рукапіс, машынапіс, нотны запіс і інш.);
• вуснай (публічнае вымаўленне, публічнае выкананне і інш.);
• гука - або відэазапісы (механічная, магнітная, лічбавая, аптычная і інш.);
• выявы (малюнак, эскіз, карціна, карта, план, чарцёж, кіна-, тэле-, відэа-, фотокадр і інш.); • аб’ёмна-прасторавай (скульптура, мадэль, макет, збудаванне і інш.);
• электроннай, у тым ліку лічбавай;
• у іншай форме.

Аўтарскае права на твор не звязана з правам уласнасці на матэрыяльны аб’ект, у якім выказана твор.

Перадача права ўласнасці на матэрыяльны аб’ект або права валодання і (або) карыстання матэрыяльным аб’ектам сама па сабе не цягне перадачы якіх-небудзь аўтарскіх правоў на твор, выказанае ў гэтым аб’екце, за выключэннем выпадкаў, прадугледжаных Законам «Об авторском праве и смежных правах».

Аб’ектамі аўтарскага права з’яўляюцца:

• літаратурныя творы (кнігі, брашуры, артыкулы і інш.);
• драматычныя і музычна-драматычныя творы, творы харэаграфіі і пантамімы і іншыя сцэнарныя творы;
• музычныя творы з тэкстам і без тэксту;
• аўдыёвізуальныя творы (кіна-, тэле-, відэафільмы, дыяфільмы і інш.);
• творы выяўленчага мастацтва (скульптура, жывапіс, графіка, літаграфія і інш.);
• творы прыкладнога мастацтва і дызайну;
• творы архітэктуры, горадабудаўніцтва і садова-паркавага мастацтва;
• фатаграфічныя творы, у тым ліку творы, атрыманыя спосабамі, аналагічнымі фатаграфіі;
• карты, планы, эскізы, ілюстрацыі і пластычныя творы, якія адносяцца да геаграфіі, картаграфіі і іншых навуках;
• кампутарныя праграмы;
• творы навукі (манаграфіі, артыкулы, справаздачы, навуковыя лекцыі і даклады, дысертацыі, канструктарская дакументацыя і інш.);
• іншыя творы.

Аб’ектам аўтарскага права з’яўляецца таксама частка творы (у тым ліку яго назва), якая з’яўляецца вынікам творчай працы і існуе ў якой-небудзь аб’ектыўнай форме, і можа выкарыстоўвацца самастойна.

Да аб’ектаў аўтарскага права таксама адносяцца:

• вытворныя творы;
• складовыя творы.

Не з’яўляюцца аб’ектамі аўтарскага права:

• афіцыйныя дакументы (прававыя акты, судовыя пастановы, іншыя дакументы адміністрацыйнага і судовага характару, ўстаноўчыя дакументы арганізацый), а таксама іх афіцыйныя пераклады;
• дзяржаўныя сімвалы Рэспублікі Беларусь (Дзяржаўны сцяг Рэспублікі Беларусь, Дзяржаўны герб Рэспублікі Беларусь, Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь), сімвалы дзяржаўных узнагарод Рэспублікі Беларусь (ордэны і медалі), дзяржаўныя знакі (грашовыя знакі Рэспублікі Беларусь, паштовыя маркі і іншыя знакі), афіцыйныя геральдычныя сімвалы (сцягі, гербы адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак Рэспублікі Беларусь, геральдычныя знакі, сцягі, нагрудныя знакі, эмблемы дзяржаўных органаў і інш);
• творы народнай творчасці, аўтары якіх невядомыя.

Аўтарскае права не распаўсюджваецца на ўласна ідэі, метады, працэсы, сістэмы, спосабы, канцэпцыі, прынцыпы, вынаходніцтвы, факты, нават калі яны выражаныя, адлюстраваныя, патлумачаныя альбо створаныя ў творы.

Аўтарскае права на твор узнікае ў сілу факту яго стварэння. Для ўзнікнення і ажыццяўлення аўтарскага права не патрабуецца выкананне якіх-небудзь фармальнасцяў.

Пры адсутнасці доказаў іншага аўтарам творы лічыцца асоба, названае ў якасці аўтара на арыгінале альбо экзэмпляры твора (прэзумпцыя аўтарства).

Пры апублікаванні творы без пазначэння імя (ананімна) або пад выдуманым імем (псеўданімам), за выключэннем выпадку, калі псеўданім аўтара не пакідае сумневу ў яго асобы, выдавец, імя або найменне якога пазначаныя на гэтым творы, пры адсутнасці доказаў іншага лічыцца прадстаўніком аўтара ў адпаведнасці з Законам Рэспублікі Беларусь «Об авторском правве и смежных правах» і ў гэтай якасці мае права абараняць правы аўтара і забяспечваць іх ажыццяўленне.

Суб’ектамі асабістых немаёмасных правоў з’яўляюцца аўтары.

Суб’ектамі выключнага права на твор могуць з’яўляцца:

• аўтар твора (сааўтары);
• нашчадкі аўтара;
• наймальнік (у дачыненні да службовага твора);
• вытворца аўдыёвізуальнага твора;
• асоба, якая выпускае ў свет энцыклапедыі, энцыклапедычныя слоўнікі, перыядычныя і працяглыя зборнікі навуковых прац, газеты, часопісы і іншыя перыядычныя выданні;
• асоба, да якой выключнае права на твор перайшло ў парадку правапераемства пры рэарганізацыі юрыдычнай асобы – праваўладальніка;
• асоба, да якой выключнае права на твор перададзена па дагаворы саступкі выключнага права.

Аўтару ў дачыненні да яго творы належаць наступныя асабістыя немаёмасныя правы:

• права аўтарства, то есць права прызнавацца аўтарам твора;
• права на імя, то ёсць права выкарыстоўваць ці дазваляць выкарыстоўваць твор пад сапраўдным імем аўтара, выдуманым імем (псеўданімам) або без пазначэння імя (ананімна);
• права на недатыкальнасць творы, гэта значыць права, якое пазначае, што без згоды аўтара не дапускаецца ўнясенне ў яго твор любых змяненняў, скарачэнняў і дапаўненняў;
• права на абнародаванне, то ёсць права апублікаваць або дазваляць апублікаваць твор у любой форме. Твор, не апублікаваны пры жыцці аўтара, можа быць апублікаваны пасля яго смерці спадкаемцамi, калі абнародаванне не супярэчыць волі аўтара, безумоўна, выяўленай ім у тэстаменце;
• права на адозву, гэта значыць права адмовіцца ад раней прынятага рашэння аб апублікаванні. Права на адозву можа быць рэалізавана толькі пры ўмове кампенсацыі карыстачу прычыненых такім рашэннем страт, уключаючы ўпушчаную выгаду. Калі твор ужо был апублікаваны, аўтар абавязаны публічна апавясціць аб яго адкліканні. Пры гэтым ён павінен выключыць за свой кошт з грамадзянскага абароту раней вырабленыя асобнікі творы.

Асабістыя немаёмасныя правы належаць аўтару незалежна ад яго маёмасных правоў і захоўваюцца за ім у выпадку пераходу (перадачы) выключнага права на твор да іншай асобы. Асабістыя немаёмасныя правы аўтара неадчужальныя і неперадаваемыя. Любыя дамовы, накіраваныя на адмову ад асабістых немаёмасных правоў аўтара, нікчэмныя.

Аўтару ў дачыненні да яго твора або іншаму праваўладальніку належыць выключнае права на твор, а таксама іншыя маёмасныя правы, прадугледжаныя Законам Рэспублікі Беларусь «Об авторском правве и смежных правах».

Выключнае права на твор азначае права аўтара ці іншага праваўладальніка выкарыстоўваць твор па сваім меркаванні ў любой форме і любым спосабам. Пры гэтым аўтару ці іншаму праваўладальніку належыць права дазваляць або забараняць іншым асобам выкарыстоўваць твор.

Выкарыстаннем творы прызнаюцца:

• прайграванне твору;
• распаўсюд арыгінала ці экзэмпляраў твора з дапамогай продажу або іншай перадачы права ўласнасці;
• пракат арыгінала або асобнікаў твору, за выключэннем арыгінала або асобнікаў кампутарнай праграмы, калі толькі сама кампутарная праграма не з’яўляецца асноўным аб’ектам пракату;
• імпарт асобнікаў твору, уключаючы асобнікі, вырабленыя з дазволу аўтара ці іншага праваўладальніка;
• публічны паказ арыгінала ці экзэмпляраў твору;
• публічнае выкананне твору;
• перадача твору ў эфір;
• перадача твору па кабелі;
• іншае паведамленне твору для ўсеагульнага ведама;
• пераклад твору на іншую мову;
• перапрацоўка твору для стварэння вытворнага твору;
• іншыя магчымыя спосабы выкарыстання твору.

Аўтар (нашчадкі аўтара) мае права на атрыманне аўтарскага ўзнагароджання за кожны спосаб выкарыстання творы, за выключэннем выпадкаў, прадугледжаных главой 4 Закона Рэспублікі Беларусь «Об авторском правве и смежных правах» і (або) дагаворам. Памер аўтарскага ўзнагароджання, які выплачваецца аўтару (нашчадкам аўтара) за выкарыстанне творы, не можа быць ніжэй памеру, устаноўленага Саветам Міністраў Рэспублікі Беларусь.

Аўтар ці іншы праваўладальнік для абвесткі аб які належыць ім выключным праве на твор мае права па сваім меркаванні выкарыстоўваць знак аховы аўтарскага права, які змяшчаецца на кожным экзэмпляры твора і абавязкова складаецца з трох элементаў:

• лацінскай літары "C" у акружнасці;
• імя (найменні) праваўладальніка;
• года першага апублікавання твора.

Выкарыстанне знака аховы аўтарскага права не з’яўляецца падставай для ўзнікнення, змянення ці спынення якіх-небудзь правоў на твор, у дачыненні да якога прымяняецца гэты знак.

Права следавання ўяўляе сабой маёмаснае права аўтара або яго нашчадкаў. Яго сутнасць у тым, што ў кожным выпадку публічнага перапродажу арыгіналаў твораў выяўленчага мастацтва, арыгіналаў рукапісаў твораў пісьменнікаў, кампазітараў і вучоных (праз аўкцыён, галерэю выяўленчага мастацтва, мастацкі салон, магазін і інш.) аўтар і яго нашчадкі маюць права на атрыманне ад прадаўца адлічэнняў у памеры 5 працэнтаў ад цаны перапродажу (права следавання).

Парадак выплаты названых адлічэнняў вызначаецца Саветам Міністраў Рэспублікі Беларусь.

Права следавання з’яўляецца неотчуждаемым і пераходзіць толькі да спадчыннікаў аўтара на тэрмін дзеяння выключнага права.

Аўтарскае права на твор, створанае сумесным творчым працай двух або больш асоб (сааўтарства), належыць соавторам сумесна, незалежна ад таго, ці утворыць такi твор непарыўнае цэлае або складаецца з частак, кожная з якіх мае самастойнае значэнне.

Частка твору прызнаецца якая мае самастойнае значэнне, калі яна можа быць выкарыстана незалежна ад іншых частак гэтага твора. Права на выкарыстанне твора ў цэлым належыць соавторам сумесна, калі іншае не прадугледжана дагаворам паміж імі.

Кожны з суаўтараў мае права выкарыстоўваць створаную ім частку твора, якая мае самастойнае значэнне, па сваім меркаванні, калі іншае не прадугледжана дагаворам паміж імі.

Даходы ад сумеснага выкарыстання твору размяркоўваюцца паміж усімі суаўтарамі пароўну, калі іншае не прадугледжана дагаворам паміж імі.

Калі твор суаўтараў ўтварае непарыўнае цэлае, то ні адзін з сааўтараў не мае права без дастатковых на тое падстаў забараніць іншым соавторам выкарыстанне твору.

Не прызнаюцца суаўтарамі асобы, якія спрыялі стварэнню творы шляхам аказання дапамогі тэхнічнага, адміністрацыйнага ці фінансавага характару.

Кожны з суаўтараў мае права самастойна прымаць меры па абароне сваіх правоў, у тым ліку ў выпадку, калі створанае суаўтарамі твор ўтварае непарыўнае цэлае.

Аўтарскае права на службовае твор належыць яго аўтару з улікам асаблівасцяў, устаноўленых артыкулам 17 Закона Рэспублікі Беларусь «Об авторском правве и смежных правах».

Службовым творам з’яўляецца твор навукі, літаратуры, мастацтва (яго частка, якая мае самастойнае значэнне), створанае аўтарам па заданні наймальніка або ў парадку выканання абавязкаў, абумоўленых працоўным дагаворам.

Выключнае права на службовы твор з моманту яго стварэння пераходзіць да наймальніка, калі іншае не прадугледжана дагаворам паміж ім і аўтарам.

У выпадках, прадугледжаных дагаворам паміж наймальнікам і аўтарам, калі выключнае права на службовы твор належыць наймальніку, аўтар (нашчадкі аўтара) мае права на атрыманне аўтарскага ўзнагароджання за выкарыстанне гэтага твора.

Калі наймальнік на працягу пяці гадоў са дня, калі да яго перайшло выключнае права на службовы твор, не пачне выкарыстанне гэтага твора ці не перадасць выключнае права на гэты твор іншай асобе, выключнае права на службовы твор пераходзіць да аўтара, калі іншае не прадугледжана дагаворам паміж наймальнікам і аўтарам.

Пасля ліквідацыі юрыдычнай асобы – наймальніка, а таксама ў выпадку смерці фізічнай асобы – наймальніка пры адсутнасці ў яго спадкаемцаў выключнае права на службовы твор аўтаматычна пераходзіць да яго аўтару, у выпадку смерці аўтара – да яго спадчыннікам ў парадку, устаноўленым заканадаўчымі актамі Рэспублікі Беларусь.

Аўтар службовага твору не мае права перашкаджаць яго абнародаванню наймальнікам, а таксама рэалізаваць якое належыць яму права на адозву.

Наймальнік, які валодае выключным правам на службовы твор, мае права пры выкарыстанні службовага твору ўказваць сваё імя або найменне альбо патрабаваць іх ўказанні.

Наймальнік, які валодае выключным правам на службовы твор, мае права ўносіць у яго змяненні, скарачэнні і дапаўненні, выкліканыя неабходнасцю адаптацыі твора да канкрэтных умоў яго выкарыстання, без атрымання на гэта згоды аўтара службовага творы, калі іншае не прадугледжана дагаворам паміж наймальнікам і аўтарам. Пры гэтым наймальнік абавязаны ўказаць у творы аб ажыццёўленай ім адаптацыі.

Асабістыя немаёмасныя правы на творы навукі, літаратуры і мастацтва ахоўваюцца бестэрмінова.

Выключнае права на твор дзейнічае, па агульнаму правілу, на працягу жыцця аўтара і пяцідзесяці гадоў пасля яго смерці.

Выключнае права на ананімны твор або твор, якое выкарыстоўваецца пад псеўданімам, дзейнічае на працягу пяцідзесяці гадоў з моманту першага правамернага апублікавання такога твора або пяцідзесяці гадоў з моманту яго стварэння, калі на працягу пяцідзесяці гадоў з моманту яго стварэння яно не было правамерна апублікавана са згоды аўтара.

Пры вызначэнні тэрміну дзеяння выключнага права на ананімны твор або твор, якое выкарыстоўваецца пад псеўданімам, у дачыненні да якіх, аўтар раскрыў сваё сапраўднае імя або яго імя перастала пакідаць сумневу, выключнае права на твор дзейнічае на працягу жыцця аўтара і пяцідзесяці гадоў пасля яго смерці.

Выключнае права на твор, створаны ў суаўтарстве, дзейнічаюць на працягу жыцця і пяцідзесяці гадоў пасля смерці аўтара, які перажыў іншых суаўтараў.

Падлік тэрмінаў, указаных вышэй, пачынаецца з 1 студзеня года, наступнага за годам, у якім меў месца юрыдычны факт, які з’яўляецца падставай для пачатку вылічэння адпаведнага тэрміну.

Заканчэнне тэрміну дзеяння выключнага права на твор азначае пераход гэтага твора ў грамадскі здабытак.

Творы, якім на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь ахова ніколі не прадастаўлялася, таксама лічацца якія перайшлі ў грамадскi здабытак.

Творы, якія перайшлі ў грамадзкі набытак, могуць свабодна выкарыстоўвацца любой фізічнай або юрыдычнай асобай без выплаты ўзнагароджання. Пры гэтым павінны выконвацца асабістыя немаёмасныя правы аўтараў.

Выключнае права на аб’ект аўтарскага права, па агульнаму правілу, пераходзіць па спадчыне або ў іншага парадку правапераемства.

Ахова асабістых немаёмасных правоў аўтараў пасля іх смерці ажыццяўляецца без абмежавання тэрміну іх нашчадкамі або выканаўцамі завяшчання, а пры іх адсутнасьці – упаўнаважаным рэспубліканскім органам дзяржаўнага кіравання, які праводзіць дзяржаўную палітыку і рэалізуе функцыю дзяржаўнага рэгулявання ў сферы аховы правоў на аб’екты інтэлектуальнай уласнасці.