Беларускія імёны ў сусветнай навуцы і тэхніцы (Зяльдовіч Якаў Барысавіч)

Якаў Зяльдовіч, адзін з найслынных фізікаў-ядзершчыкаў савецкага перыяду, нарадзіўся 8 сакавіка 1914 г. у Мінску. Бацька, Барыс Навумавіч Зяльдовіч, быў юрыстам, членам калегіі адвакатаў. Маці, Ганна Пятроўна Зяльдовіч (Ківеліявіч), перакладчыца, сябра Саюза пісьменнікаў. Па заканчэнні ў 1924 г. сярэдняй школы Якаў уладкоўваецца лабарантам у Інстытут механічнай апрацоўкі карысных выкапняў. У маі 1931 г. яго прызначаюць лабарантам у Інстытут хімічнай фізікі.

У 1934 г. малады навуковец быў прыняты ў аспірантуру Інстытута хімічнай фізікі.

З пачатку 60-х гадоў, займаючыся тэарэтычнай астрафізікай і касмалогіяй, Я. Б. Зяльдовіч здзяйсняе новыя адкрыцці. Ён з'яўляецца адным са стваральнікаў рэлятывісцкай астрафізікі – новай галіны навукі, у якой агульная тэорыя адноснасці прымяняецца да астрафізічных аб'ектаў.

У працах Я.Б. Зяльдовіча па касмалогіі асноўнае месца займае праблема адукацыі буйнамаштабнай структуры Сусвету. Ён даследаваў пачатковыя стадыі касмалагічнага пашырэння Сусвету, разам з супрацоўнікамі пабудаваў тэорыю ўзаемадзеяння гарачай плазмы пашыраючагася Сусвету і выпраменьвання, стварыў тэорыю росту абурэнняў у «гарачым» Сусвеце ў ходзе касмалагічнага пашырэння, разгледзеў некаторыя праблемы, звязаныя з узнікненнем галактык у выніку гравітацыйнай няўстойлівасці гэтых абурэнняў; паказаў, што ўзнікаючыя ўтварэнні высокай шчыльнасці, якія з'яўляюцца, верагодна, протаскопішчамі галактык, маюць плоскую форму. Шэраг прадказаных Я.Б. Зяльдовічам эфектаў атрымаў эксперыментальнае пацверджанне. Найбольш значнай працай Я.Б. Зяльдовіча па астраноміі стала нелінейная тэорыя адукацыі структуры Сусвету, больш вядомая як тэорыя «бліноў». Гэтая тэорыя лічыцца значным укладам у новую навуку – сінэргетыку.

Але для сваёй краіны Якаў Зяльдовіч перш за ўсё засакрэчаны фізік-ядзершчык. У гэтай якасці ён удастоены ордэнаў і лаўрэацкіх званняў, адзін з нямногіх тройчы Герояў Сацыялістычнай Працы (1949, 1953, 1956), лаўрэат Ленінскай (1957) і чатырох дзяржаўных прэмій СССР (1943, 1949, 1951, 1953), узнагароджаны Залатым медалём І.В. Курчатава (1977).

У спісе публікацый, аўтарам і сааўтарам якіх з'яўляецца Я. Зяльдовіч, налічваецца каля 450 работ. У іх ліку 30 манаграфій і падручнікаў, сярод якіх такія кнігі, як «Вышэйшая матэматыка для пачаткоўцаў» (1960) і «Вышэйшая матэматыка для пачаткоўцаў фізікаў і тэхнікаў» (1982).

З базы дадзеных Рэспубліканскай навукова-тэхнічнай бібліятэкі.