Пытанне: Арганізацыя хоча прадаць рэцэптуру, але як НМА яна па ўліку ніколі не лічылася. Ці з'яўляецца рэцэптура аб'ектам інтэлектуальнай уласнасці? Якім дагаворам можна аформіць перадачу контрагенту рэцэптуры?

Адказ: Згодна з арт. 980 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей – ГК) рэцэптура прама не ўказана ў якасці аб'екта інтэлектуальнай уласнасці. Разам з тым у дачыненні да рэцэптуры можна атрымаць патэнт на вынаходства альбо ахоўваць яе ў якасці сакрэту вытворчасці (ноу-хау).

Даведка: арганізацыя мае права на абарону сакрэту вытворчасці (ноу-хау) ад незаконнага выкарыстання шляхам устанаўлення рэжыму камерцыйнай тайне. Умовы прававой аховы сакрэту вытворчасці (ноу-хау) замацаваны ў арт. 1010 ГК.

У адпаведнасці з арт. 980 ГК да аб'ектаў інтэлектуальнай уласнасці адносіцца ў тым ліку такі вынік інтэлектуальнай дзейнасці, як вынаходства. У адпаведнасці з арт. 2 Закона Рэспублікі Беларусь ад 16 снежня 2002 г. № 160-З «Аб патэнтах на вынаходствы, карысныя мадэлі, прамысловыя ўзоры» вынаходствам, якому прадастаўляецца прававая ахова, прызнаецца тэхнічнае рашэнне ў любой вобласці, якое адносіцца да прадукту або спосабу, а таксама да ўжывання прадукту або спосабу па вызначаным прызначэнні. Пры гэтым пад прадуктам варта разумець, у прыватнасці, рэчыва (кампазіцыі, склады, сумесі), а пад спосабам – працэс, прыём або метад выканання узаемазвязаных дзеянняў над матэрыяльным аб'ектам з дапамогай матэрыяльных сродкаў.

Рэцэптура як пералік і суадносіны асобных відаў сыравіны для вытворчасці якой-небудзь стравы па сваёй сутнасці ўяўляе сабой склад, г. зн. прадукт, у дачыненні да якога ў адпаведнасці з заканадаўствам можа быць прадастаўлена прававая ахова ў якасці вынаходкі. Акрамя таго, рэцэпт, які ўяўляе сабой тэхналогію вытворчасці стравы, якая ўключае пэўную паслядоўнасць крокаў пры яго падрыхтоўцы, можа быць запатэнтаваны ў якасці вынаходства і як спосаб падрыхтоўкі такой стравы.

У першым выпадку для аб'екта «прадукт» указваецца, якія інгрэдыенты і ў якой колькасці неабходна выкарыстоўваць. У другім выпадку для аб'екта «спосаб» пералічваюцца стадыі падрыхтоўкі стравы з указаннем інгрэдыентаў, якія выкарыстоўваюцца, іх колькасці, а таксама ўмоў, пры якіх дадзеныя стадыі ажыццяўляюцца (тэмпература, працягласць змешвання і г. д.).

Атрымаць патэнт на вынаходства ў дачыненні да рэцэптуры можна толькі пры ўмове адпаведнасці яе умовам патэнтаздольнасці: навізне, вынаходніцкаму ўзроўню і прамысловай прымянімасці. Праверка адпаведнасці умовам патэнтаздольнасці ажыццяўляецца ў працэсе экспертызы, якая праводзіцца ў Нацыянальным цэнтры інтэлектуальнай уласнасці (далей – НЦІУ) пасля падачы заяўкі на выдачу патэнта на вынаходства.

Згодна з арт. 980 ГК сакрэты вытворчасці (ноу-хау) таксама належаць да аб'ектаў інтэлектуальнай уласнасці.

Адрозненне двух спосабаў прававой аховы – патэнтаванне і ўсталяванне рэжыму камерцыйнай тайны – заключаецца ў тым, што ў першым выпадку права на вынаходства ахоўваецца дзяржавай і арганізацыя атрымлівае ў дачыненні да рэцэптуры выключнае права на вызначаны заканадаўствам тэрмін. Пры ахове рэцэптуры ў якасці сакрэту вытворчасці (ноу-хау) арганізацыя можа неабмежаваны час трымаць рэцэптуру ў тайне ад трэціх асоб і падтрымліваць фактычную манаполію.

Маёмасныя правы на аб'екты інтэлектуальнай уласнасці падлягаюць пастаноўцы на бухгалтарскі ўлік арганізацыі ў якасці нематэрыяльных актываў. Парадак уліку нематэрыяльных актываў, а таксама гаспадарчых аперацый, звязаных з прадастаўленнем (атрыманнем) у карыстанне нематэрыяльных актываў, у тым ліку адлюстраванне на балансе належных плацяжоў па дагаворах, рэгулююцца Інструкцыяй па бухгалтарскаму ўліку нематэрыяльных актываў, зацверджанай пастановай Міністэрства фінансаў Рэспублікі Беларусь ад 30 красавіка 2012 г. № 25 (далей – Інструкцыя № 25).

У адпаведнасці з п. 4 Інструкцыі № 25 арганізацыяй у якасці нематэрыяльных актываў прымаюцца да бухгалтарскага ўліку актывы, якія не маюць матэрыяльна-рэчыўнай формы, пры выкананні наступных умоў прызнання: актывы ідэнтыфікуюцца, г. зн. аддзяляюцца ад іншых актываў арганізацыі; актывы прызначаны для выкарыстання ў дзейнасці арганізацыі, у тым ліку ў вытворчасці прадукцыі, пры выкананні работ, аказанні паслуг, для кіраўнічых патрэб арганізацыі, а таксама для прадастаўлення ў карыстанне; арганізацыя прадугледжвае атрыманне эканамічных выгод ад выкарыстання актываў і можа абмежаваць доступ іншых асоб да дадзеных выгод; актывы прызначаны для выкарыстання на працягу перыяду працягласцю больш за 12 месяцаў; арганізацыяй не мяркуецца адчужэнне актываў на працягу 12 месяцаў з даты набыцця; першапачатковы кошт актываў можа быць пэўна вызначаны.

У мэтах пастаноўкі на бухгалтарскі ўлік раней няўлічаных аб'ектаў інтэлектуальнай уласнасці, якія плануюцца да выкарыстання, у тым ліку ў рамках перадачы правоў па дагаворах, арганізацыі неабходна правесці інвентарызацыю. У адпаведнасці з п. 13 Інструкцыі № 25 першапачатковы кошт нематэрыяльных актываў, выяўленых у выніку інвентарызацыі як лішкі, вызначаецца на дату правядзення інвентарызацыі на падставе дакументаў, якія пацвярджаюць кошт аналагічных актываў (прэйскурантаў, каталогаў і іншых), або заключэнняў аб іх ацэнцы, праведзенай асобамі, якія ажыццяўляюць ацэначную дзейнасць.

Рэцэптуру, якая ахоўваецца патэнтам, можна перадаць па ліцэнзійнаму дагавору або дагавору саступкі выключнага права (ч. 1 п. 1 арт. 984 ГК).

Згодна з п. 3 арт. 984 ГК да дагавору, які прадугледжвае прадастаўленне выключных правоў у перыяд яго дзеяння іншай асобе на абмежаваны час, прымяняюцца правілы аб ліцэнзійным дагаворы. Да дагавору, які прадугледжвае перадачу выключных правоў іншай асобе ў поўным аб'ёме на ўвесь тэрмін дзеяння выключнага права, прымяняюцца правілы аб дагаворы саступкі выключнага права.

Згодна з арт. 1012 ГК Рэспублікі Беларусь асоба, якая валодае сакрэтам вытворчасці (ноу-хау), можа перадаць усе або частку складнікаў яго звестак іншай асобе па дагавору.

Так, на практыцы нярэдкім выпадкам з'яўляецца перадача ноу-хау ў складзе нераскрытай інфармацыі па дагавору комплекснай прадпрымальніцкай ліцэнзіі (франчайзінгу) (далей – дагавор франчайзінгу). Згодна з п. 1 арт. 910 ГК Рэспублікі Беларусь па дагаворы франчайзінгу адзін бок (праваўладальнік) абавязваецца даць другому боку (карыстальніку) за ўзнагароджанне на вызначаны ў дагаворы франчайзінгу тэрмін або без указання тэрміну ліцэнзійны комплекс, які ўключае права выкарыстання фірменнай назвы праваўладальніка, іншых аб'ектаў інтэлектуальнай уласнасці, прадугледжаных дагаворам франчайзінгу, а таксама нераскрытай інфармацыі ў прадпрымальніцкай дзейнасці карыстальніка.

Аднак разам з нераскрытай інфармацыяй абавязкова павінна перадавацца права выкарыстання фірменнага наймення праваўладальніка.

Неабходна адзначыць, што ліцэнзійны дагавор, дагавор саступкі выключнага права на рэцэптуру, якая ахоўваецца патэнтам, дагавор франчайзінгу падлягаюць рэгістрацыі ў НЦІУ ў адпаведнасці з пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 21 сакавіка 2009 г. № 346 «Аб рэгістрацыі ліцэнзійных дагавораў, дагавораў саступкі правоў на аб'екты права прамысловай уласнасці, дагавораў аб залогу маёмасных правоў, якія засведчваюцца пасведчаннем на таварны знак, знак абслугоўвання, і дагавораў комплекснай прадпрымальніцкай ліцэнзіі (франчайзінгу)».

Пры гэтым у адпаведнасці з Інструкцыяй аб парадку рэгістрацыі ліцэнзійных дагавораў, дагавораў саступкі правоў на аб'екты права прамысловай уласнасці, дагавораў аб залогу маёмасных правоў, якія засведчваюцца пасведчаннем на таварны знак, знак абслугоўвання, і дагавораў комплекснай прадпрымальніцкай ліцэнзіі (франчайзінгу), зацверджанай пастановай Дзяржаўнага камітэта па навуцы і тэхналогіях Рэспублікі Беларусь ад 15 красавіка 2009 г. № 6, НЦІУ пры рэгістрацыі вышэйзгаданых дагавораў не ажыццяўляецца праверка звестак аб пастаноўцы аб'екта інтэлектуальнай уласнасці на бухгалтарскі ўлік у якасці нематэрыяльнага актыву.

Выключэнне сакрэту вытворчасці (ноу-хау) з ліку аб'ектаў выключных правоў спарадзіла нявызначанасць у рэгуляванні дамоўных адносін, звязаных з распараджэннем ноу-хау. Уладальніку сакрэту вытворчасці (ноу-хау) не належыць выключнае права правамернага выкарыстання гэтага аб'екта інтэлектуальнай уласнасці па сваім меркаванні ў любой форме і любым спосабам. Таму канструкцыі ліцэнзійнага дагавора, дагавора саступкі выключнага права не дастасавальныя да адносін бакоў па перадачы іншай асобе звестак, якія складаюць сакрэт вытворчасці. На практыцы заключаецца дагавор аб перадачы сакрэту вытворчасці (ноу-хау).

Законам Рэспублікі Беларусь ад 13 лістапада 2023 г. № 312-З «Аб змяненні кодэксаў» (далей – Закон «Аб змяненні кодэксаў») у п. 2 арт. 1012 «Распараджэнне сакрэтам вытворчасці (ноу-хау)» удакладняецца, што дагавор аб перадачы сакрэту вытворчасці (ноу-хау) павінен прадугледжваць абавязацельствы бакоў па забеспячэнні прыватнасці складнікаў яго звестак (п. 256 арт. 1 Закона «Аб змяненні кодэксаў»).

03.2024
Усачова А. Ю., начальнік упраўлення экспертызы прамысловай уласнасці НЦІУ; Ахраменка В. Д., намеснік начальніка ўпраўлення садзейнічання камерцыялізацыі і дзяржаўных рэестраў – начальнік аддзела дзяржаўных рэестраў НЦІУ