Пытанне: Ці можа наяўнасць патэнтаў на вынаходствы, карысныя мадэлі, прамысловыя ўзоры паўплываць на ўзровень даверу інвестараў да бізнесу і павялічыць прыбытак? Колькі часу займае працэдура атрымання патэнта і ў якую суму абыходзіцца суб'екту гаспадарання?

Адказ: Інавацыйная дзейнасць з'яўляецца адным з важнейшых напрамкаў эканамічнага развіцця краіны, задавальнення патрэбнасцей вытворчых і іншых галін народнай гаспадаркі. Інавацыйныя працэсы ўяўляюць сабой дзейнасць, накіраваную на атрыманне новага выніку – адкрыцця новых уласцівасцяў і з'яў матэрыяльнага свету, вынаходства новых і ўдасканаленне вядомых прылад, канчатковым вынікам якой з'яўляецца практычная рэалізацыя новых тэхнічных сродкаў, тэхналогій, новых вырабаў, матэрыялаў, метадаў арганізацыі і кіравання вытворчасцю, так званых новаўвядзенняў. Новаўвядзенне – гэта вынік інавацыйнай дзейнасці ў выглядзе вытворчасці новага прадукту, новага вытворчага працэсу.

Найважнейшымі прыкметамі інавацый з'яўляюцца навізна (сусветная, лакальная), узровень (навукова-тэхнічны, арганізацыйны), вытворчая прымянімасць, г. зн. магчымасць забеспячэння пры пэўных укладаннях і намаганнях камерцыйнай рэалізацыі і атрымання эканамічнай выгады або іншага эфекту.

Умовай паспяховага ажыццяўлення інавацыйнага працэсу з'яўляецца ахова правоў на вынікі творчай дзейнасці. Ствараемы інтэлектуальны прадукт толькі тады прыносіць годныя дывідэнды, калі становіцца інтэлектуальнай уласнасцю яго ўладальніка.

Патэнтная форма аховы правоў на аб'екты прамысловай уласнасці дае асобе, якая сваёй творчай працай стварыла для грамадства новы тэхнічны сродак, магчымасць атрымання выгады з манапольнага валодання гэтым сродкам на працягу ўстаноўленага законам тэрміну, пасля заканчэння якога яно паступае ва ўсеагульнае карыстанне.

Прадастаўленне такой магчымасці ажыццяўляецца ў рамках спецыяльнай працэдуры, якая ўключае:

- давядзенне да ведама грамадства даных аб створанай тэхнічнай навіне (складанне і падача заяўкі, публікацыя матэрыялаў заяўкі і г. д.);

- праверку кампетэнтным дзяржаўным органам таго, ці сапраўды заяўленая навіна ўзбагачае сусветны ўзровень тэхнікі (экспертыза заяўкі);

- выдачу ад імя дзяржавы асаблівага дакумента – патэнта, які гарантуе правы заяўніка.

Ахова правоў на інтэлектуальную ўласнасць дазваляе: перашкаджаць канкурэнтам капіраваць або падрабляць прапанаваныя на рынку прадукты ці паслугі; здабыць упэўненасць на традыцыйных рынках збыту і атрымаць доступ да новых; заключаць ліцэнзійныя, франчайзінгавыя або іншыя пагадненні; ствараць спрыяльны міжнародны імідж і садзейнічаць прытоку інвестыцый.

Патэнтная сістэма аховы стымулюе навукова-тэхнічнае развіццё і вынаходніцкую дзейнасць. Патэнтаўладальнік атрымлівае выключнае (манапольнае) права на рэалізацыю створанага аб'екта на працягу абмежаванага часу. Пры гэтым ад яго патрабуецца раскрыццё сутнасці рашэння, што, з аднаго боку, дае магчымасць асвойваць рынак, а з другога – прапанаваны інфармацыйны прадукт можа стаць базай для пошуку новых рашэнняў. Патэнтная сістэма забяспечвае ўпэўненасць пры перадачы тэхналогій.

Патэнт – ахоўны дакумент, які пацвярджае выключнае права, аўтарства і прыярытэт вынаходства, карыснай мадэлі або прамысловага ўзору.

Патэнт называюць пашпартам на інавацыю. Ён змяшчае інфармацыю аб тым, што вынайшлі, хто аўтар, хто праваўладальнік, калі была пададзена заяўка і калі распрацоўку ўнеслі ў дзяржаўны рэестр.

Асноўная задача патэнта – абараніць інтэлектуальную ўласнасць патэнтаўладальніка, а другая – гэта магчымасць зарабіць на запатэнтаванай навіне.

Першы спосаб зарабіць на патэнце – запусціць вытворчасць прадукта, прымяніць на вытворчасці тэхналогію па запатэнтаваным рашэнні самастойна. Наяўнасць патэнта дазваляе стаць манапалістам і атрымліваць максімум прыбытку ад продажу ўнікальнага прадукта, паколькі пры наяўнасці патэнта ніхто іншы не мае права без згоды патэнтаўладальніка прадаваць прадукты, створаныя па такой тэхналогіі або з такім дызайнам. У выпадках выяўлення кантрафакту можна праз суд спагнаць з парушальніка немалую кампенсацыю і абавязаць яго знішчыць неліцэнзаваныя падробкі. Бывае, што аднолькавыя ідэі прыходзяць у галаву розным людзям. Калі ў вас няма патэнта, яго можа аформіць нехта іншы, і тады ўжо вас могуць прызнаць парушальнікам і заклікаць да адказнасці.

Іншая магчымасць заробку – прадаць патэнт або заключыць ліцэнзійны дагавор, паколькі патэнт – гэта нематэрыяльны актыў. Яго ацэньваюць і ставяць на баланс арганізацыі/кампаніі, тым самым павялічваючы яе кошт. Прадаючы патэнт, патэнтаўладальнік перадае сваё выключнае права на вынаходства пакупніку. Кампаніі ахвотна заключаюць дамовы з аўтарамі на набыццё выгадных ім патэнтаў. Для кампаній гэта магчымасць удасканаліць вытворчасць, выйсці на новы рынак, умацаваць імідж прагрэсіўнага і тэхналагічнага бізнесу, а таксама інструмент маркетынгу.

У выпадку перадачы патэнта па ліцэнзіі выключнае права застанецца ў патэнтаўладальніка, а ліцэнзіят зможа часова выкарыстоўваць прадукт, тэхналогію, дызайн у аб'ёме, прапісаным у дагаворы, у абмен на рэгулярныя плацяжы. Напрыклад, кампанія, якая выпускае цацкі, можа па ліцэнзіі атрымаць права на выпуск сувеніраў з персанажамі якога-небудзь мультфільма.

Для навукоўцаў, вынаходнікаў і інжынераў патэнт – гэта лагічны вынік іх інтэлектуальнай і творчай працы. Невыпадкова ў нашай краіне большая частка патэнтаў рэгіструецца менавіта ад ВНУ і навуковых арганізацый.

Існуе тры віды патэнтаў – патэнт на вынаходства, патэнт на карысную мадэль і патэнт на прамысловы ўзор. Від патэнта залежыць ад самога рашэння.

Вынаходствам, якому прадастаўляецца прававая ахова, прызнаецца тэхнічнае рашэнне ў любой вобласці, калі яно адносіцца да прадукту або спосабу, а таксама да ўжывання прадукту або спосабу па вызначаным прызначэнні, якое:

- з'яўляецца новым – не з'яўляецца часткай узроўня тэхнікі з агульнадаступных ва ўсім свеце звестак на дату свайго прыярытэту (абсалютная сусветная навізна);

- мае вынаходніцкі ўзровень – для спецыяліста відавочна не вынікае з узроўня тэхнікі;

- з'яўляецца прамыслова прымянімым – яно можа быць выкарыстана ў прамысловасці, сельскай гаспадарцы, ахове здароўя і іншых сферах дзейнасці.

Карыснай мадэллю, якой прадастаўляецца прававая ахова, прызнаецца тэхнічнае рашэнне, якое адносіцца да прылады і якое з'яўляецца новым і прамыслова прымянімым.

Прамысловы ўзор – гэта мастацкае ці мастацка-канструктарскае рашэнне вырабу, якое вызначае яго вонкавы выгляд і якое з'яўляецца новым і арыгінальным. Пры гэтым пад вырабам разумеецца прадмет прамысловай ці саматужнай вытворчасці.

Адно рашэнне можа ахоўвацца некалькімі патэнтамі адначасова. Напрыклад, «Канапа» можа быць запатэнтавана як вынаходства, якое вызначае матэрыял (склад), з якога яна зроблена, яе канструкцыю можна запатэнтаваць і як вынаходства, і як карысную мадэль, а яе дызайн – як прамысловы ўзор.

Да такога веернага спосабу патэнтавання звяртаюцца, каб абараніць сваю навіну з усіх бакоў і быць падрыхтаваным, калі прыйдзецца сутыкнуцца з судовымі справамі.

Тэрмін дзеяння патэнта залежыць ад аб'екта патэнтавання і складае ад 10 да 25 гадоў.

Патэнт дзейнічае з даты падачы заяўкі на выдачу патэнта на вынаходства, карысную мадэль, прамысловы ўзор у дзяржаўную ўстанову «Нацыянальны цэнтр інтэлектуальнай уласнасці» (далей – патэнтны орган).

Атрымаць патэнт могуць як фізічныя, так і юрыдычныя асобы. Права аформіць патэнт першапачаткова належыць аўтару, аднак ён можа перадаць яго па дагаворы іншай асобе, кампаніі – работадаўцу або заказчыку. Права таксама можа перайсці наймальніку аўтара ў выпадку, калі створанае рашэнне з'яўляецца службовым.

Парадак патэнтавання ўключае наступныя этапы: патэнтны пошук, падрыхтоўка і падача заяўкі ў патэнтны орган, экспертыза і выдача патэнта.

Заяўка на вынаходства/карысную мадэль павінна змяшчаць:

• заяву аб выдачы патэнта з указаннем аўтара (суаўтараў) вынаходства/карыснай мадэлі і асобы (асоб), на імя якой (якіх) запрошваецца патэнт, а таксама іх месца жыхарства або месца знаходжання – 2 экз.;
• апісанне вынаходства/карыснай мадэлі, якое раскрывае яго з паўнатой, дастатковай для ажыццяўлення вынаходства, – 2 экз.;
• формулу вынаходства/карыснай мадэлі, якая павінна выяўляць яго сутнасць, быць яснай, дакладнай і цалкам грунтавацца на апісанні, – 2 экз.;
• чарцяжы, калі яны неабходны для разумення сутнасці вынаходства/карыснай мадэлі, – 2 экз.;
• рэферат – 2 экз.

Апісанне вынаходства – гэта дакумент, які патрабуе асаблівай увагі пры афармленні і павінен пацвярджаць умовы патэнтаздольнасці вынаходства. Апісанне павінна быць максімальна падрабязным, паколькі раскрывае сутнасць, паўнату вынаходства і спосаб яго ажыццяўлення. Чарцяжы выкарыстоўваюцца для ілюстрацыі вынаходства. Рэферат – гэта кароткае выкладанне сутнасці вынаходства. Формула вынаходства – гэта галоўны дакумент заяўкі, які вызначае аб'ём прававой аховы. Формула павінна быць поўнасцю заснавана на апісанні, г. зн. кожная яе прыкмета павінна быць адлюстравана ў матэрыяльным эквіваленце, які пацвярджае ў апісанні магчымасць ажыццяўлення меркаванага вынаходства. Пры гэтым вынаходства прызнаецца ўжытым у прадукце ці спосабе, калі ў іх скарыстана кожная прыкмета вынаходства, уключаная ў незалежны пункт формулы, ці прыкмета, эквівалентная ёй і стаўшая вядомай у якасці эквівалентнай прыкметы ў дадзенай вобласці тэхнікі да даты прыярытэту вынаходства.

Усё вышэйпададзенае ў роўнай ступені датычыцца і карыснай мадэлі.

Заяўка на прамысловы ўзор павінна змяшчаць:

• заяву аб выдачы патэнта – 2 экз.;
• камплект графічных выяў вырабу (макета, малюнка), якія даюць поўнае дэталёвае ўяўленне пра знешні выгляд вырабу, – 5 экз.

Аб'ём прававой аховы, якая прадастаўляецца патэнтам на прамысловы ўзор, вызначаецца графічнымі выявамі вырабу. Выкарыстаннем прамысловага ўзору прызнаюцца выраб, ужыванне, увоз, прапанова да продажу, продаж, іншае ўвядзенне ў грамадзянскі абарот або захоўванне для гэтых мэт выраба, які змяшчае запатэнтаваны прамысловы ўзор.

Экспертыза заяўкі на вынаходства ўключае папярэднюю і патэнтную экспертызы.

Папярэдняя экспертыза заяўкі на вынаходства (далей – папярэдняя экспертыза) праводзіцца ў трохмесячны тэрмін з даты яе паступлення ў патэнтны орган.

У ходзе правядзення папярэдняй экспертызы правяраюцца наяўнасць дакументаў, якія змяшчаюцца ў заяўцы на вынаходства, выкананне ўстаноўленых патрабаванняў да іх і разглядаецца пытанне аб тым, ці адносіцца заяўленае рашэнне да аб'ектаў, якія могуць быць прызнаныя вынаходствамі.

Аб станоўчым рашэнні, прынятым па выніках папярэдняй экспертызы, а таксама аб устаноўленай даце падачы заяўкі на вынаходства патэнтны орган накіроўвае заяўніку апавяшчэнне.

Калі падчас папярэдняй экспертызы ўстаноўлена, што заяўленае рашэнне адносіцца да аб'ектаў, якія не лічацца вынаходствамі, прымаецца рашэнне аб адмове ў выдачы патэнта.

У выпадку неадпаведнасці прадстаўленых дакументаў або звестак, якія ў іх змяшчаюцца, устаноўленым патрабаванням патэнтны орган накіроўвае заяўніку запыт з прапановай прадставіць аформленыя належным чынам дакументы ў трохмесячны тэрмін з даты накіравання запыту. Па хадайніцтве заяўніка гэты тэрмін можа быць прадоўжаны, але не больш як на тры месяцы пры ўмове, што хадайніцтва паступіла да заканчэння гэтага тэрміну. Калі заяўнік у названы тэрмін не прадставіў запытаныя дакументы або хадайніцтва аб прадаўжэнні ўстаноўленага тэрміну, прымаецца рашэнне аб адмове ў выдачы патэнта на вынаходства, аб чым паведамляецца заяўніку.

Патэнтная экспертыза заяўкі на вынаходства праводзіцца пасля падачы ў патэнтны орган хадайніцтва аб правядзенні патэнтнай экспертызы і аплаты адпаведнай пошліны. Такое хадайніцтва можа быць пададзена пры падачы заяўкі або на працягу трох гадоў з даты падачы заяўкі на вынаходства ў патэнтны орган заяўнікам або любой зацікаўленай асобай.

У выпадку непаступлення ва ўказаны тэрмін хадайніцтва аб правядзенні патэнтнай экспертызы прымаецца рашэнне аб адмове ў выдачы патэнта.

Пры правядзенні патэнтнай экспертызы заяўкі ажыццяўляюцца:

- праверка прадстаўленай заяўнікам формулы вынаходства;

- праверка дадатковых матэрыялаў, калі такія матэрыялы прадстаўлены заяўнікам;

- устанаўленне прыярытэту вынаходства;

- правядзенне інфармацыйнага пошуку для выяўлення ўзроўню тэхнікі, які выкарыстоўваецца для праверкі адпаведнасці заяўленага вынаходства крытэрыям патэнтаздольнасці «навізна» і «вынаходніцкі ўзровень»;

- праверка адпаведнасці вынаходства крытэрыям патэнтаздольнасці «прамысловая прымянімасць», «навізна», «вынаходніцкі ўзровень».

Калі ў выніку праведзенай патэнтнай экспертызы ўстаноўлена, што заяўленае вынаходства, выяўленае формулай вынахоства, прапанаванай заяўнікам, адпавядае ўмовам патэнтаздольнасці, патэнтны орган прымае рашэнне аб выдачы патэнта з гэтай формулай з указаннем устаноўленага прыярытэту.

Пры ўстанаўленні неадпаведнасці заяўленага вынаходства, выяўленага формулай, прапанаванай заяўнікам, умовам патэнтаздольнасці патэнтны орган прымае рашэнне аб адмове ў выдачы патэнта.

 

Экспертыза заяўкі на карысную мадэль або прамысловы ўзор праводзіцца на працягу трох месяцаў з даты паступлення яе ў патэнтны орган. Пры экспертызе заяўкі на карысную мадэль або прамысловы ўзор праверка адпаведнасці заяўленага рашэння ўмовам патэнтаздольнасці не ажыццяўляецца.

У ходзе правядзення экспертызы заяўкі правяраюцца наяўнасць неабходных дакументаў, выкананне ўстаноўленых патрабаванняў да іх і разглядаецца пытанне аб тым, ці адносіцца заяўленая прапанова да аб'екта карыснай мадэлі – прылады або да аб'ектаў, якія ахоўваюцца ў якасці прамысловых узораў, а таксама ўстанаўліваецца прыярытэт карыснай мадэлі або прамысловага ўзору.

У сярэднім час разгляду заяўкі і атрымання патэнта, у залежнасці ад аб'екта прамысловай уласнасці, складае: на вынаходства – ад 1 да 2,5 года, на карысную мадэль і прамысловы ўзор – ад 7 месяцаў да 1,5 года. Велічыня гэтых тэрмінаў залежыць ад заяўніка, паколькі карэктна праведзены ім пошук і якаснае афармленне дакументаў заяўкі выключаюць неабходнасць перапіскі патэнтнага органа з заяўнікам і істотна скарачаюць тэрміны разгляду заяўкі і, адпаведна, атрымання патэнта.

Згодна з главой 27 Падатковага кодэкса Рэспублікі Беларусь для атрымання патэнта кожнаму заяўніку неабходна заплаціць некалькі патэнтных пошлін. Памеры пошлін залежаць ад віду патэнта і вылічаюцца ў базавых велічынях (б. в.), памер якіх варта ўлічваць на дату ажыццяўлення плацяжу за здзяйсненне адпаведнага юрыдычна значнага дзеяння па заяўцы.

Па заяўках на вынаходствы ў сярэднім выдаткі складуць 20–25 б. в. (з 01.01.2025 1 б. в. = 42 бел. руб.). Пералік асноўных пошлін, якія падлягаюць выплаце па заяўках на вынаходства, прыведзены ў табл. 1.

Табліца 1

Юрыдычна значныя дзеянні	Пошліна (б. в.)
Падача і правядзенне папярэдняй экспертызы па заяўцы на вынаходства Дадаткова за кожнае вынаходства ў групе звыш аднаго	2,45 1,05
Падача хадайніцтва аб правядзенні патэнтнай экспертызы па заяўцы на вынаходства з 10 залежнымі пунктамі Дадаткова за кожны незалежны пункт звыш аднаго	11,9 7
Падача хадайніцтва аб падаўжэнні тэрміна адказу на запыт экспертызы за кожны месяц падаўжэння - да 3 месяцаў	0,7
Разгляд змяненняў у матэрыялы заяўкі на выдачу патэнта на вынаходства, якія ўносяцца па ініцыятыве заяўніка	1,05
Рэгістрацыя, выдача патэнта па заяўцы на вынаходства	4,9
Падтрыманне ў сіле патэнта на вынаходства па гадах (за кожны год дзеяння): трэці – чацвёрты пяты – шосты сёмы – восьмы дзявяты – дзясяты	2,45 3,5 4,9 5,95

Па заяўках на карысныя мадэлі і прамысловыя ўзоры ў сярэднім выдаткі складуць 12–18 б. в. (табл. 2, 3).

Табліца 2

Юрыдычна значныя дзеянні ў дачыненні да карысных мадэляў	Пошліна (б. в.)
Падача і правядзенне экспертызы заяўкі на выдачу патэнта на: - адну карысную мадэль   - групу карысных мадэляў	4,9 дадаткова 2,45 за кожную карысную мадэль звыш адной
Разгляд змяненняў у матэрыялы заяўкі на выдачу патэнта на карысную мадэль, якія ўносяцца па ініцыятыве заяўніка	1,05
Падаўжэнне тэрміна адказу на запыт экспертызы па заяўцы на выдачу патэнта на карысную мадэль за кожны месяц падаўжэння, які запрошваецца: - да трох месяцаў уключна з даты заканчэння тэрміна - ад трох да шасці месяцаў уключна з даты заканчэння тэрміна	0,7 1,4
Рэгістрацыя карыснай мадэлі ў Дзяржаўным рэестры карысных мадэляў Рэспублікі Беларусь і выдача патэнта на карысную мадэль	4,9
Падтрыманне ў сіле патэнта на карысную мадэль па гадах (за кожны год дзеяння): першы – трэці чацвёрты – шосты сёмы – дзясяты	2,1 2,8 4,9

Табліца 3

Юрыдычна значныя дзеянні ў дачыненні да прамысловых узораў	Пошліна (б. в.)
Падача і правядзенне экспертызы заяўкі на выдачу патэнта на прамысловы ўзор у дачыненні: - аднаго варыянта прамысловага ўзору, які змяшчае да сямі (уключна) відаў вырабу	4,9
- аднаго варыянта прамысловага ўзору, які змяшчае больш за сем відаў вырабу	4,9 дадаткова 0,7 за кожны від вырабу звыш сямі
- некалькіх варыянтаў прамысловага ўзору	4,9 дадаткова 2,45 за кожны варыянт прам. узору звыш аднаго + 0,7 за кожны від вырабу звыш сямі ў дачыненні да кожнага варыянта прам. узору
Разгляд змяненняў у матэрыялы заяўкі на выдачу патэнта на прамысловы ўзор, якія ўносяцца па ініцыятыве заяўніка	1,05
Падаўжэнне тэрміна адказу на запыт экспертызы па заяўцы на выдачу патэнта на карысную мадэль за кожны месяц падаўжэння, які запрошваецца: - да трох месяцаў уключна з даты заканчэння тэрміна - ад трох да шасці месяцаў уключна з даты заканчэння тэрміна	0,7 1,4
Рэгістрацыя прамысловага ўзору ў Дзяржаўным рэестры прамысловых узораў Рэспублікі Беларусь і выдача патэнта на прамысловы ўзор	4,9
Падтрыманне ў сіле патэнта на карысную мадэль па гадах (за кожны год дзеяння): першы – трэці чацвёрты – шосты сёмы – дзясяты	2,1 2,8 4,9

Падатковым заканадаўствам прадугледжана пэўная катэгорыя заяўнікаў, якім прадастаўляюцца льготы па выплаце патэнтных пошлін. Так, плацельшчыкі – арганізацыі, акрэдытаваныя ў адпаведнасці з заканадаўствам у якасці навуковых, і плацельшчыкі-аўтары выплачваюць 25 % ад устаноўленага памеру патэнтных пошлін. Ветэраны і інваліды Вялікай Айчыннай вайны, ветэраны баявых дзеянняў на тэрыторыі іншых дзяржаў, інваліды І групы поўнасцю вызваляюцца ад выплаты патэнтных пошлін.

Варта адзначыць, што патэнт мае тэрытарыяльнае дзеянне. Калі патэнт атрыманы ў канкрэтнай краіне, ён будзе дзейнічаць толькі на тэрыторыі гэтай краіны.

Каб займацца рэалізацыяй і распрацоўкамі на тэрыторыі іншай краіны, давядзецца прайсці працэс замежнага патэнтавання. Гэта актуальна для тых, хто займаецца экспартам ці плануе ліцэнзаваць сваю вытворчасць і продаж вырабаў у іншых краінах. У кожнай краіне патэнтаванне рэгулюецца ўнутраным заканадаўствам. Пры гэтым працэдура ўсюды прыкладна аднолькавая: падаецца заяўка, патэнтнае ведамства праводзіць экспертызу і, калі ўсё ў парадку, выдае патэнт.

02.2025
Падрыхтавала: Чахлова Наталля Віктараўна (начальнік аддзела папярэдняй экспертызы ўпраўлення экспертызы прамысловай уласнасці НЦІУ)