Пытанне: Ці трэба выплачваць аўтарскае ўзнагароджанне работнікам, якія ствараюць службовыя творы ў працоўны час, атрымліваюць зарплату і надбаўкі стымулюючага характару?

Адказ: Адносіны, якія ўзнікаюць у сувязі са стварэннем і выкарыстаннем службовых твораў, рэгулююцца, у прыватнасці, Законам Рэспублікі Беларусь ад 17 мая 2011 г. № 262-З «Аб аўтарскім праве і сумежных правах» (Закон аб аўтарскім праве).

У адпаведнасці з арт. 4 Закона аб аўтарскім праве службовым творам з'яўляецца твор навукі, літаратуры, мастацтва (яго частка, якая мае самастойнае значэнне), створанае аўтарам па заданні наймальніка або ў парадку выканання абавязкаў, абумоўленых працоўным дагаворам.

Згодна з п. 1 арт. 17 Закона аб аўтарскім праве аўтарскае права на службовае твор належыць яго аўтару з улікам асаблівасцяў, устаноўленых дадзеным артыкулам. У адпаведнасці з ч. 1 п. 2 арт. 17 Закона аб аўтарскім праве выключнае права на службовае твор з моманту яго стварэння пераходзіць да наймальніка, калі іншае не прадугледжана дагаворам паміж ім і аўтарам. Пры гэтым згодна з п. 2 арт. 16 Закона аб аўтарскім праве тэрмін «выключнае права на твор» азначае права аўтара ці іншага праваўладальніка (напрыклад, наймальніка) выкарыстоўваць твор па сваім меркаванні ў любой форме і любым спосабам, права дазваляць або забараняць іншым асобам выкарыстоўваць твор.

У выпадках, прадугледжаных дагаворам паміж наймальнікам і аўтарам, калі выключнае права на службовы твор належыць наймальніку, аўтар (спадчыннікі аўтара) мае права на атрыманне аўтарскага ўзнагароджання за выкарыстанне гэтага твора (ч. 2 п. 2 арт. 17 Закона аб аўтарскім праве).

Такім чынам, каб адказаць на зададзенае пытанне, неабходна вызначыць статус твора: ці з'яўляецца яно службовым ці не з'яўляецца такім. Пры гэтым факт стварэння твора работнікамі ў працоўны час, атрыманне імі зарплаты і надбавак стымулюючага характару не маюць кваліфікуючага значэння для таго, каб твор быў прызнаны службовым, неабходна, каб ён быў створаны па заданні наймальніка (загад, распараджэнне і інш.) або ў парадку выканання абавязкаў, абумоўленых працоўным дагаворам (службовая інструкцыя і інш.).

У выпадку, калі твор з'яўляецца службовым, выплачваць аўтарскае ўзнагароджанне за яго выкарыстанне патрабуецца ў выпадку:

калі наймальнік і аўтар у заключаным паміж імі дагаворы прадугледзелі палажэнне (умову) аб тым, што наймальнік выплачвае аўтару ўзнагароджанне за выкарыстанне службовага твора (у адпаведнасці з ч. 2 п. 2 арт. 17 Закона аб аўтарскім праве);

калі наймальнік і аўтар у заключаным паміж імі дагаворы прадугледзелі палажэнне аб тым, што выключнае права на службовае твор з моманту яго стварэння не пераходзіць да наймальніка, а застаецца ў аўтара (у адпаведнасці з п. 1 арт. 17 Закона аб аўтарскім праве);

калі выключнае права на службовы твор пераходзіць да аўтара, у выпадку, калі наймальнік на працягу пяці гадоў з дня, калі да яго перайшло выключнае права на службовы твор, не пачне выкарыстанне гэтага твора або не перадасць выключнае права на гэты твор іншай асобе, і калі іншае не прадугледжана дагаворам паміж наймальнікам і аўтарам (у адпаведнасці з ч. 3 п. 2 арт. 17 Закона аб аўтарскім праве).

У выпадку, калі твор не з'яўляецца службовым, а таксама ў выпадках, прадугледжаных п. 1 і ч. 3 п. 2 арт. 17 Закона аб аўтарскім праве аўтар ці іншай праваўладальнік мае права саступіць наймальніку выключнае права на твор па дагавору саступкі выключнага права (арт. 43 Закона аб аўтарскім праве), даць карыстальніку (ліцэнзіяту, якім можа быць наймальнік) права выкарыстання твора па ліцэнзійнаму дагавору (арт. 44 Закона аб аўтарскім праве). Умовы, звязаныя з выплатай узнагароды, альбо ўмовы аб бязвыплатным выкарыстанні творы ўсталёўваюцца ў такіх дагаворах.

12.2023
А. І. Лучанок (начальнік аддзела абароны правоў упраўлення аўтарскага і сумежных правоў НЦІУ)