Пытанне: У чым перавагі і недахопы развіцця бізнесу па франшызе? Наколькі розныя ліцэнзійныя дагаворы запатрабаваны ў беларускіх суб'ектаў гаспадарання?

Адказ: 1. У чым перавагі і недахопы развіцця бізнесу па франшызе?

Франшыза - гэта купля гатовай бізнэс-мадэлі, якая ўжо апрабавана на практыцы і пацвердзіла сваю эфектыўнасць. Па франшызе працуюць многія папулярныя прадпрыемствы рознічнага гандлю, грамадскага харчавання і сферы паслуг: рэстараны, кафэ, кавярні, крамы адзення, супермаркеты, аўтазапраўкі, салоны прыгажосці, спортклубы і інш.

Такія адносіны ў Рэспубліцы Беларусь рэгулююцца шляхам заключэння дагавора франчайзінгу, бакамі якога выступаюць франчайзер (праваўладальнік) і франчайзі (карыстальнік).

Сярод асноўных пераваг для праваўладальніка можна адзначыць:

• пашырэнне тэрыторыі прысутнасці брэнда, што цягне за сабой пашырэнне гандлёвай сеткі ў цэлым, павелічэнне ўплыву і канкурэнтаздольнасці кампаніі на рынку, а таксама павелічэнне пазнавальнасці брэнда ў кароткія тэрміны пры мінімальных грашовых укладаннях;
• дадатковая крыніца даходу ў выглядзе плацяжоў новых партнёраў. Пры заключэнні дагавора франчайзінгу праваўладальнік акрамя паушальнага ўзносу за набыццё франшызы можа ўсталяваць выплату перыядычных плацяжоў (роялці), да прыкладу, штомесяц у выглядзе пэўнага працэнта ад выручкі;
• адсутнасць неабходнасці займацца развіццём асобных пунктаў продажу, паколькі за кожны аб'ект адказнасць нясе карыстальнік па дамове франчайзінгу (укладвае грошы ў развіццё, нясе выдаткі на рэкламу і маркетынг, кантралюе працоўны працэс).

У якасці недахопаў для франчайзера можна вылучыць:

• неабходнасць рассакрэціць нераскрытую інфармацыю. Гэта ўмова цягне за сабой рызыкі ўцечкі названых звестак шырокаму колу асоб, напрыклад, з прычыны невыканання прыватнасці, а пасля і страту эксклюзіўнасці тавараў або паслуг;
• выдаткі на тэхнічнае і кансультатыўнае садзейнічанне. Распрацоўка ўніверсальных сістэм уліку, навучанне работнікаў ажыццяўляецца бязвыплатна, паколькі праваўладальнік садзейнічае ў вядзенні бізнесу;
• неабходнасць кантраляваць выкананне ўмоў дагавора, каб не страціць давер кліентаў да брэнда, а таксама не сапсаваць рэпутацыю брэнда;
• рызык навучання магчымага канкурэнта. Пасля заканчэння тэрміну дзеяння дамовы франчайзі можа адкрыць уласны бізнэс на аснове атрыманага вопыту, паколькі пракантраляваць выкарыстанне ліцэнзійнага комплексу будзе складана.

Нават строга складзены дагавор франчайзінгу не можа дапамагчы пазбегнуць рызык, паколькі прадпрымальніцкая дзейнасць першапачаткова з'яўляецца рызыкоўнай дзейнасцю, з прычыны чаго набыццё франшызы стварае плюсы і мінусы для абодвух бакоў.

Можна вылучыць наступныя перавагі для карыстальніка:

• адкрыццё бізнесу пад вядомым брэндам, што з'яўляецца больш простым у параўнанні з адкрыццём уласнага бізнесу, паколькі ўжо ёсць напрацаваная кліентура, з дапамогай чаго хутчэй можна атрымліваць прыбытак;
• пастаяннае тэхнічнае і кансультатыўнае садзейнічанне з боку праваўладальніка. Аказанне падтрымкі ажыццяўляецца на працягу доўгіх гадоў, што дапамагае развіваць брэнд і павялічваць прыбытак;
• прадастаўленне франчайзерам пастаўшчыкоў сыравіны, матэрыялаў, абсталявання. Паколькі брэнд ужо мае вядомасць, у праваўладальнікаў наладжаны сувязі з контрагентамі-пастаўшчыкамі, у сувязі з чым рэкамендуюць франчайзі ўжо правераных партнёраў;
• мінімізацыя канкурэнцыі ў рамках аднаго брэнда. Некаторыя франчайзеры могуць выдаваць франшызу аднаму карыстальніку на адной пэўнай тэрыторыі, што зніжае канкурэнцыю і дае магчымасць атрымання большага прыбытку.

Але ў той жа час трэба пазначыць і недахопы для карыстальніка:

• першапачатковыя інвестыцыі могуць быць вельмі высокімі. Дагаворам франчайзінгу можа быць прадугледжана смешаная форма ўзнагароджання за карыстанне ліцэнзійным комплексам: паўшальны плацёж, сумы якога значна буйныя, а таксама роялці, якое выплачваецца ад прыбытку франчайзінгавых аб'ектаў. Цяжкасці могуць узнікнуць ужо пры выплаце паўшальнага плацяжу, паколькі трэба адразу ўкладваць вялікія грошы;
• кантроль выканання ўмоў дамовы праваўладальнікам. Часта выкарыстоўваецца такая сістэма кантролю, як «таемны госць», паводле якой праваўладальнік без папярэджання адпраўляе незнаёмага карыстальніку чалавека з мэтай выяўлення якіх-небудзь парушэнняў з боку карыстальніка;
• вызначаныя абмежаванні правоў па дамове франчайзінгу, якія можа ўсталяваць праваўладальнік, напрыклад абавязацельства карыстальніка не адкрываць аналагічныя франчайзінгавыя аб'екты, якія ствараюць канкурэнцыю для брэнда;
• рызыкі, звязаныя з заканчэннем дзеяння дагавора або з яго датэрміновым скасаваннем. Франшыза не з'яўляецца ўласнасцю набытчыка, у сувязі з чым пасля заканчэння тэрміну дзеяння дагавора бізнес застаецца за ўладальнікам франшызы.

Такім чынам, франчайзінг з'яўляецца асаблівай прадпрымальніцкай здзелкай, спалучанай з рызыкай, у сувязі з чым для кожнага боку дагавора існуюць свае плюсы і мінусы. Пры выбары франшызы неабходна ўлічваць яе індывідуальныя асаблівасці: наколькі буйны бізнэс у франчайзера, якія добрыя якасці і недахопы мае абраная сфера дзейнасці, якая прадугледжваецца форма супрацоўніцтва і інш.

2. Наколькі розныя ліцэнзійныя дагаворы запатрабаваны ў беларускіх суб'ектаў гаспадарання?

Ліцэнзійны дагавор уяўляе сабой пагадненне, па якім бок, які валодае выключным правам на аб'ект інтэлектуальнай уласнасці (ліцэнзіяр), абавязваецца даць іншаму боку (ліцэнзіяту) права выкарыстання адпаведнага аб'екта інтэлектуальнай уласнасці ў межах, вызначаных дагаворам (п. 1 арт. 987 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь).

Гэты дагавор запатрабаваны як у суб'ектаў гаспадарання, якія ствараюць аб'екты інтэлектуальнай уласнасці, так і ў іншых арганізацый, якім неабходна ў сілу сваёй дзейнасці выкарыстоўваць такія аб'екты.

Паколькі ў сферы інтэлектуальнай уласнасці шмат аб'ектаў (вынаходствы, таварныя знакі, творы навукі і мастацтва і інш.), суб'ектаў (фізічныя асобы і ўсе разнавіднасці арганізацый) і іншых умоўнасцяў і абмежаванняў, ліцэнзійныя дагаворы можна па-рознаму класіфікаваць.

Для прастаты і нагляднасці разгледзім ліцэнзійныя дагаворы ў залежнасці ад аб'ектаў інтэлектуальнай уласнасці. Так, па ліцэнзійных дагаворах можа давацца права выкарыстання:

• аб'ектаў аўтарскага права (творы навукі, літаратуры і мастацтва);
• аб'ектаў сумежных правоў (выкананні, фанаграмы, перадачы арганізацый эфірнага або кабельнага вяшчання);
• аб'ектаў права прамысловай уласнасці (вынаходствы, карысныя мадэлі, прамысловыя ўзоры, сарты раслін, тапалогіі інтэгральных мікрасхем, таварныя знакі і знакі абслугоўвання).

Якія менавіта аб'екты аўтарскага і сумежных правоў пры заключэнні ліцэнзійнай дамовы найбольш актуальныя, сказаць складана, паколькі дагаворы на дадзеныя аб'екты не падлягаюць рэгістрацыі ў Нацыянальным цэнтры інтэлектуальнай уласнасці (далей – патэнтны орган).

Аднак можна сказаць аб запатрабаванасці ліцэнзійнага дагавора шляхам прадастаўлення права выкарыстання таго ці іншага аб'екта права прамысловай уласнасці. Так, у перыяд з 2014 г. па І-е паўгоддзе 2024 г. у патэнтным органе было зарэгістравана 4433 ліцэнзійныя дагаворы, з якіх 3374 – на таварныя знакі, 807 – на сарты раслін, 129 – на вынаходствы, 66 – на карысныя мадэлі, 57 – на прамысловыя ўзоры (малюнак).

Даведачна:
Прадстаўленая на малюнку статыстыка прыведзена ў адносінах да ліцэнзійных дагавораў, бакамі якіх выступаюць як фізічныя асобы, так і суб'екты гаспадарання (індывідуальныя прадпрымальнікі і юрыдычныя асобы) Рэспублікі Беларусь і іншых краін. Адзначым, што ў патэнтным органе зарэгістравана нязначная колькасць ліцэнзійных дагавораў, бакамі якіх выступаюць толькі фізічныя асобы.

Рэгістрацыя ліцэнзійных дагавораў аб прадастаўленні права на аб'екты права прамысловай уласнасці (2014 г.– І-е паўгоддзе 2024 г.)

Як можна заўважыць, адным з самых камерцыялізаваных аб'ектаў інтэлектуальнай уласнасці з'яўляюцца таварныя знакі. Гэта можна растлумачыць тым, што яны іграюць важную ролю ў сучасным бізнэсе, паколькі выкарыстоўваюцца для індывідуалізацыі вытворцы тавара. Гэты від аб'ектаў права прамысловай уласнасці служыць своеасаблівай візітоўкай, якая дазваляе пакупнікам і кліентам распазнаць і запомніць брэнд вытворцы тавараў або паслуг, садзейнічае атрыманню прыбытку, дае магчымасць павялічваць аб'ёмы тавараабароту.

Паколькі з 2015 г. ў патэнтны орган для рэгістрацыі не падаецца сам ліцэнзійны дагавор на таварны знак, яго рэгістрацыя ажыццяўляецца па заяўным прынцыпе, у сувязі з чым сферу выкарыстання па дадзеных дагаворах вызначыць не ўяўляецца магчымым.

Аднак у Дзяржаўным рэестры ліцэнзійных дагавораў, дагавораў уступкі і дагавораў залогу правоў на аб'екты інтэлектуальнай уласнасці Рэспублікі Беларусь рэгіструюцца не толькі ліцэнзійныя дагаворы аб прадастаўленні права выкарыстання таварных знакаў, але і ліцэнзійныя дагаворы аб прадастаўленні права выкарыстання таварных знакаў у складзе дагавора комплекснай прадпрымальніцкай ліцэнзіі (франчайзінгу).

Гэта азначае, што калі ў рамках дагавора франчайзінгу прадастаўляецца права на выкарыстанне, напрыклад, таварнага знака, то адпаведныя звесткі ўносяцца таксама і ў Дзяржаўны рэестр ліцэнзійных дагавораў, дагавораў уступкі і дагавораў залогу правоў на аб'екты інтэлектуальнай уласнасці Рэспублікі Беларусь.

Аналіз Дзяржаўнага рэестра дагавораў комплекснай прадпрымальніцкай ліцэнзіі (франчайзінгу) Рэспублікі Беларусь у перыяд з 2014 г. па І-е паўгоддзе 2024 г. па сферах выкарыстання ліцэнзійнага комплексу ў зарэгістраваных дагаворах франчайзінгу прадстаўлены ў табліцы .

Колькасць зарэгістраваных дагавораў франчайзінгу па галінах выкарыстання ліцэнзійнага комплексу

Такім чынам, за названы перыяд усяго было зарэгістравана 589 дагавораў франчайзінгу з нацыянальным таварным знакам, большая частка якіх прыпадае на рознічны гандаль (41,5 %) і грамадскае харчаванне (29,9 %). Паслугі займаюць 16,6 % ад агульнай колькасці ў розных сферах. Астатнія галіны з'яўляюцца змешанымі.

01.2025
Рудзькова Вольга Сяргееўна (спецыяліст аддзела садзейнічання камерцыялізацыі ўпраўлення садзейнічання камерцыялізацыі і дзяржаўных рэестраў Нацыянальнага цэнтра інтэлектуальнай уласнасці)