Пытанне: Узаемадзеянне бізнесу і аўтарскага права

Адказ: Узаемадзеянне бізнесу і аўтарскага права — гэта складаная, шматгранная і крытычна важная сфера. Бізнес пастаянна сутыкаецца з сітуацыямі, дзе неабходна ўлічваць аўтарскія правы, як свае ўласныя, так і правы трэціх асоб. Няведанне або ігнараванне гэтых аспектаў можа прывесці да сур’ёзных юрыдычных і фінансавых наступстваў.

Прапануем разгледзець ключавыя аспекты ўзаемадзеяння бізнесу і аўтарскага права.

У першую чаргу варта раскрыць такое вызначэнне, як «службовы твор».

Службовы твор – твор навукі, літаратуры, мастацтва (яго частка, якая мае самастойнае значэнне), створаны аўтарам па заданні наймальніка або ў парадку выканання абавязкаў, абумоўленых працоўным дагаворам (абзац трыццаты арт. 4 Закона аб аўтарскім праве).

Асаблівасцю службовага твора з’яўляецца тое, што выключнае права на такі твор з моманту яго стварэння пераходзіць да наймальніка, калі іншае не прадугледжана дагаворам паміж ім і аўтарам (частка першая п. 2 арт. 17 Закона аб аўтарскім праве).

Выплаты аўтарскага ўзнагароджання за выкарыстанне службовага твора не патрабуецца. Аднак у дагаворы паміж наймальнікам і работнікам такое ўзнагароджанне можа быць прадугледжана (частка другая п. 2 арт. 17 Закона аб аўтарскім праве).

Даведачна:
Калі наймальнік на працягу пяці гадоў з дня, калі да яго перайшло выключнае права на службовы твор, не пачне выкарыстанне такога твора або не перадасць выключнае права на гэты твор іншай асобе, выключнае права на службовы твор пераходзіць да аўтара, калі іншае не прадугледжана дагаворам паміж наймальнікам і аўтарам (частка трэцяя п. 2 арт. 17 Закона аб аўтарскім праве).

Звяртаем увагу, што згодна з арт. 20 Працоўнага кодэкса Рэспублікі Беларусь наймальнік не мае права патрабаваць ад работніка выканання работы, не абумоўленай працоўным дагаворам, за выключэннем выпадкаў, прадугледжаных заканадаўчымі актамі.

З гэтага вынікае, што толькі задання наймальніка на стварэнне твора (напрыклад, камп’ютарнай праграмы, матэрыялаў на сайт) недастаткова для таго, каб твор лічыўся службовым. Такім чынам, наймальнік мае права патрабаваць ад работніка стварэння твора, толькі калі гэта прадугледжана працоўнымі абавязкамі работніка. Такі абавязак можа быць прадугледжаны, напрыклад, у пасадовай інструкцыі работніка.

Твор можа быць створаны работнікам, які не мае адпаведнага працоўнага абавязку. У дадзеным выпадку наймальніку варта атрымаць згоду работніка на выкарыстанне твораў шляхам заключэння з ім ліцэнзійнага дагавора (арт. 44 Закона аб аўтарскім праве).

Важна адзначыць, што да наймальніка пераходзіць толькі выключнае права на твор, асабістыя немаёмасныя правы (напрыклад, права на імя, права на недатыкальнасць твора) застаюцца ў аўтара-работніка за некаторым выключэннем:

аўтар службовага твора не мае права перашкаджаць яго абнародаванню наймальнікам (п. 4 арт. 17 Закона аб аўтарскім праве);

аўтар службовага твора не мае права рэалізаваць прыналежнае яму права на адклiканне (п. 4 арт. 17 Закона аб аўтарскім праве);

наймальнік мае права пры выкарыстанні службовага твора ўказваць сваё імя або найменне альбо патрабаваць іх указання (п. 5 арт. 17 Закона аб аўтарскім праве). Дадзенае права не абмяжоўвае права аўтарства або права на імя аўтара-работніка, наймальнік мае права ўказаць сябе толькі ў якасці ўладальніка выключнага права на службовы твор;

наймальнік мае права ўносіць у службовы твор змены, скарачэнні і дапаўненні, выкліканыя неабходнасцю адаптацыі твора да канкрэтных умоў яго выкарыстання, калі іншае не прадугледжана дагаворам паміж наймальнікам і аўтарам. Пры гэтым наймальнік абавязаны ўказаць у творы аб ажыццёўленай ім адаптацыі (п. 6 арт. 17 Закона аб аўтарскім праве). Неабходна адзначыць, што калі патрабуецца ўнясенне змяненняў, якія не з’яўляюцца адаптацыяй службовага твора да канкрэтных умоў, то на такія дзеянні патрабуецца згода аўтара.

Аўтарскае права распаўсюджваецца на творы, якія з’яўляюцца вынікам творчай дзейнасці, незалежна ад прызначэння і вартасці твораў, а таксама спосабу іх выражэння, і існуюць у якой-небудзь аб’ектыўнай форме (п. 1 і 2 арт. 6 Закона аб аўтарскім праве). Творчы характар пры гэтым прэзюмуецца (частка другая п. 2 арт. 993 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь).

Спіс магчымых відаў твораў, якія ахоўваюцца аўтарскім правам, неабмежаваны. Лічым магчымым спыніцца на асноўных відах твораў, якія часцей за ўсё ствараюцца ў рамках вядзення бізнесу.

Камп’ютарныя праграмы.

Узнікненне правоў у дачыненні да камп’ютарных праграм, як і іншых аб’ектаў аўтарскага права, не звязана з рэгістрацыяй або выкананнем іншых фармальнасцей. Аўтарскае права на твор узнікае ў сілу факта яго стварэння (п. 1 арт. 8 Закона аб аўтарскім праве).

Пытанне рэгламентацыі працэсу стварэння камп’ютарных праграм унутры арганізацыі заканадаўствам не замацавана. Разам з тым у сувязі з складанасцю і шматсуб’ектнасцю дадзенага працэсу рэкамендуецца замацаваць яго ў рамках лакальных прававых актаў арганізацыі.

Таксама звяртаем увагу, што заканадаўства Рэспублікі Беларусь не змяшчае паняцця «праграмнае забеспячэнне», аднак дадзены тэрмін выкарыстоўваецца суб’ектамі бізнесу часцей, чым заканадаўча замацаванае паняцце «камп’ютарная праграма» (абзац адзінаццаты арт. 4 Закона аб аўтарскім праве). Зыходзячы з паказанага, бачыцца разумным устанаўліваць значэнне тэрміна «праграмнае забеспячэнне» пры ўзаемадзеянні з іншымі суб’ектамі, напрыклад, у ліцэнзійным дагаворы.

Базы даных.

Базы даных ахоўваюцца як састаўныя творы. Пры гэтым аўтарскае права ўзнікае толькі ў дачыненні да ажыццёўленага аўтарам падбору або размяшчэння матэрыялаў, якія ўяўляюць сабой вынік творчай работы, пры ўмове захавання правоў аўтараў кожнага з твораў, уключаных у састаўны твор (п. 1 арт. 11 Закона аб аўтарскім праве).

Літаратурныя творы.

Рэкламныя слоганы і тэксты, артыкулы, апісанні прадуктаў і іншае таксама могуць ахоўвацца ў якасці аб’ектаў аўтарскага права.

Аб’екты дызайну.

Эскізы, ілюстрацыі, рэкламныя буклеты, візуальнае афармленне вэб-сайта, карыстальніцкага інтэрфейсу, упакоўка прадукта і іншае таксама могуць ахоўвацца ў якасці аб’ектаў аўтарскага права.

Іншыя аб’екты.

Важна адзначыць, што аўтарскае права не распаўсюджваецца на ўласна ідэі, метады, працэсы, сістэмы, спосабы, канцэпцыі, прынцыпы, адкрыцці, факты, нават калі яны выяўлены, адлюстраваны, растлумачаны або ўвасоблены ў творы (п. 2 арт. 7 Закона аб аўтарскім праве).

Напрыклад, аўтарскае права можа ахоўваць толькі знешні выгляд карыстальніцкага інтэрфейсу, але не яго функцыянальнасць.

Для бізнесу важна не толькі разумець, якія аб’екты могуць быць абаронены аўтарскім правам, але і ведаць, як правільна выкарыстоўваць чужыя творы.

Выкарыстанне аб’ектаў аўтарскага права трэціх асоб павінна ажыццяўляцца толькі з іх згоды, за выключэннем выпадкаў свабоднага выкарыстання твораў, прадугледжаных у главе 4 Закона аб аўтарскім праве. Права выкарыстання аб’екта аўтарскага права прадастаўляецца аўтарам або іншым праваўладальнікам на падставе ліцэнзійнага дагавора (арт. 44 Закона аб аўтарскім праве).

Уплыў аўтарскага права на бізнес

У заключэнне хацелася б адзначыць, што паспяховае вядзенне бізнесу патрабуе глыбокага разумення і захавання заканадаўства аб аўтарскім праве. Праактыўны падыход да абароны ўласнай інтэлектуальнай уласнасці і паважлівае стаўленне да правоў іншых – залог паспяховага і законнага функцыянавання любой кампаніі.

02.2025
Падрыхтавала: Шадрына Вікторыя Андрэеўна (начальнік аддзела заканадаўства ў сферы аўтарскага і сумежных правоў упраўлення прававога і кадравага забеспячэння НЦІУ)