Пытанне 1: Пры выкананні якіх патрабаванняў магчыма размяшчэнне ў аўтаматызаванай інфармацыйна-пошукавай сістэме (АІПС) паўнатэкставых электронных версій манаграфій, кніг, публікацый, замежных выданняў і т. д.?

Адказ: Выкарыстанне іншымі асобамі аб'ектаў інтэлектуальнай уласнасці, у дачыненні да якіх іх праваўладальніку належыць выключнае права, дапускаецца толькі са згоды праваўладальніка (ч. 2 п. 1 арт. 983 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь (ГК)).

Стварэнне і функцыянаванне АІПС як адзінага інфармацыйнага рэсурсу, які змяшчае аб'екты аўтарскага і сумежных правоў, патрабуюць выканання палажэнняў заканадаўства аб аўтарскім праве і сумежных правах. Па сваёй сутнасці такі рэсурс можна разглядаць як састаўны твор (базу дадзеных).

У адпаведнасці з абз. 4 арт. 4 Закона Рэспублікі Беларусь ад 17 мая 2011 г. № 262-З «Аб аўтарскім праве і сумежных правах» (Закон аб аўтарскім праве) база дадзеных – гэта сукупнасць дадзеных або іншай інфармацыі, выяўленая ў любой аб'ектыўнай форме, якая ўяўляе сабой па падборы або размяшчэнню гэтых дадзеных або іншай інфармацыі вынік творчай працы.          Да баз дадзеных прымяняюцца палажэнні аб састаўных творах. Каб стваральнік базы дадзеных мог яе выкарыстоўваць па прызначэнні (сам, а таксама дазваляць выкарыстоўваць трэцім асобам, у тым ліку на платнай аснове), павінны быць выкананы правы аўтараў усіх твораў, якія ўвайшлі ў склад базы дадзеных (ч. 2 п. 1 арт. 11 Закона аб аўтарскім праве).

Такім чынам, для правамернага выкарыстання твораў і аб'ектаў сумежных правоў у складзе АІПС неабходна выконваць маёмасныя правы аўтараў (іншых праваўладальнікаў) і асабістыя немаёмасныя правы аўтараў (выканаўцаў).

Варта ўлічваць, што ў выпадку, калі сама АІПС не з'яўляецца аб'ектам аўтарскага права, для выкарыстання ў яе складзе твораў і аб'ектаў сумежных правоў неабходна атрымаць дазвол праваўладальніка (ч. 2 п. 1 арт. 983 ГК).

Да маёмасных правоў адносяцца выключнае права і права на ўзнагароджанне (пп. 1-3 арт. 16 Закона аб аўтарскім праве). Выключнае права азначае права аўтара ці іншага праваўладальніка выкарыстоўваць твор (аб'ект сумежных правоў) па сваім меркаванні ў любой форме і любым спосабам. Пры гэтым аўтару (іншаму праваўладальніку) належыць права дазваляць або забараняць іншым асобам выкарыстоўваць твор (аб'ект сумежных правоў) (п.2 арт. 16, п. 2 арт. 25, п. 1 арт. 28, п. 1 арт. 29 Закона аб аўтарскім праве).

На працягу тэрміну дзеяння выключнага права выкарыстанне адпаведнага аб'екта павінна ажыццяўляцца толькі з дазволу аўтара (іншага праваўладальніка), а таксама з выплатай аўтару (іншаму праваўладальніку) ўзнагароджання за такое выкарыстанне (пп. 1-3 арт.16, п. 6 арт. 25, п. 3 арт. 28, п. 4 арт. 29 Закона аб аўтарскім праве), калі іншае не прадугледжана ў дагаворы з аўтарам (іншым праваўладальнікам).

Пералік асабістых немаёмасных правоў аўтара усталяваны п. 1 арт. 15 Закона аб аўтарскім праве, а выканаўцы – п. 1 арт. 25 Закона аб аўтарскім праве. Да асабістых немаёмасных правоў адносіцца ў тым ліку права на імя, якое выконваецца шляхам указання імя аўтара твора (выканаўцы) пры выкарыстанні адпаведнага аб'екта.

Права выкарыстання твора або аб'екта сумежных правоў можа быць набыта з дапамогай заключэння грамадзянска-прававых дагавораў з аўтарам (іншым праваўладальнікам). Да такіх дагаворах адносяцца дагавор саступкі выключнага права і ліцэнзійны дагавор (ст. 984, 985 ГК, 43, 44 Закона аб аўтарскім праве).

Патрабаванні, што прад'яўляюцца да дагавора саступкі выключнага права, замацаваны ў арт. 43 Закона аб аўтарскім праве. Патрабаванні, што прад'яўляюцца да ліцэнзійнага дагавора, замацаваны ў арт. 44 Закона аб аўтарскім праве.        

Пытанне 2. Пры выкананні якіх патрабаванняў магчыма размяшчэнне ў АІПС электронных файлаў, якія змяшчаюць цытаты з канкрэтнай крыніцы, аформленыя ў адпаведнасці з патрабаваннямі ДАСТ 7.1-2003?

Адказ: Глава 4 Закона аб аўтарскім праве прадугледжвае выпадкі, калі дапускаецца свабоднае выкарыстанне аб'ектаў аўтарскага права і сумежных правоў без згоды іх аўтараў ці іншых праваўладальнікаў і, калі іншае не прадугледжана дадзенай главой, без выплаты ўзнагароджання за такое выкарыстанне. Пры гэтым ва ўсіх выпадках свабоднага выкарыстання твораў і аб'ектаў сумежных правоў, калі іншае не прадугледжана названай кіраўніком, павінны выконвацца асабістыя немаёмасныя правы аўтараў і выканаўцаў (чч.1, 2 п. 1 арт. 32 Закона аб аўтарскім праве).

Да выпадкаў дапушчальнага свабоднага выкарыстання аб'ектаў аўтарскага права (без неабходнасці атрымання дазволу аўтара (праваўладальніка) і выплаты ўзнагароджання) адносіцца цытаванне – узнаўленне ўрыўкаў з правамерна агучаных твораў. Дапускаецца цытаванне ў арыгінале і перакладзе ў даследчых, адукацыйных, палемічных, крытычных або інфармацыйных мэтах у тым аб'ёме, які апраўданы мэтай цытавання (п. 2 арт. 32 Закона аб аўтарскім праве).        

Пытанне 3. Калі размяшчэнне цытат у АІПС магчыма, ці існуюць абмежаванні ў выглядзе максімальнага аб'ёму цытат у адносінах да агульнага аб'ёму першакрыніцы?

Адказ: Закон аб аўтарскім праве замацоўвае, што аб'ём цытавання павінен быць апраўданы мэтай цытавання (п. 2 арт. 32 Закона аб аўтарскім праве). Такім чынам, канкрэтнае максімальнае дапушчальнае абмежаванне аб'ёму цытавання творы заканадаўствам не ўстаноўлена. Разам з тым дзейнічаць варта зыходзячы з прынцыпу добрасумленнасці і разумнасці удзельнікаў грамадзянскіх праваадносін (абз. 8 ч. 2 арт. 2 ГК). Цытаванне не павінна наносіць шкоды нармальнаму выкарыстанню твора і ўшчамляць неабгрунтаваным чынам законныя інтарэсы праваўладальнікаў (п. 3 арт. 983 ГК).           

Пытанне 4. Ці магчыма размяшчэнне ў АІПС інфармацыі (у тым ліку цытат, найменняў і выходных дадзеных, анатацый да публікацыі), якая з'яўляецца вынікам перакладу першакрыніцы з мовы арыгінала на рускую мову?

Адказ: яркуем, што размяшчэнне ў АІПС назвы твора ажыццяўляецца ў інфармацыйных мэтах сумесна з самім творам як яго неад'емная частка і ідэнтыфікатар і, такім чынам, з'яўляецца дапушчальным, у тым ліку ў перакладзе з мовы арыгінала на рускую мову.

Разам з тым варта адзначыць, што пераклад твора з'яўляецца вытворным творам, аўтарскае права на якое належыць аўтару перакладу пры ўмове захавання правоў аўтара твора, які падвергнуўся перакладу (п. 1 арт. 10 Закона аб аўтарскім праве). Пры гэтым пераклад твора – самастойны спосаб выкарыстання твора, на які неабходна атрымаць дазвол аўтара (іншага праваўладальніка). Такім чынам, пры размяшчэнні ў АІПС творы ў перакладзе неабходна выконваць правы аўтара арыгінальнага творы і правы аўтара перакладу.

Выходныя дадзеныя, уключаючы месца выпуску выдання, імя выдаўца, год выпуску выдання, не ахоўваюцца заканадаўствам аб аўтарскім праве і сумежных правах, у сувязі з чым іх размяшчэнне дапушчальна, у тым ліку ў перакладзе з мовы арыгінала на рускую мову.

Анатацыі, як правіла, не валодаюць прыкметамі выніку творчай дзейнасці і не адносяцца да аб'ектаў аўтарскага права. Такім чынам, абмежаванняў па выкарыстанні такіх анатацый, уключаючы пераклад, заканадаўствам аб аўтарскім праве не прадугледжана.  

Пытанне 5. Пры выкананні якіх патрабаванняў магчыма стварэнне аналагічнага інфармацыйнага рэсурсу, доступ да якога будзе прадастаўляцца на платнай аснове?

Адказ: Для прадастаўлення на платнай аснове доступу да АІПС як складоваму твору (базе дадзеных) складальніку патрабуецца выканаць правы аўтараў (іншых праваўладальнікаў) кожнага з твораў (аб'ектаў сумежных правоў), уключаных у складовае твор (ч. 2 п. 1 арт. 11 Закона аб аўтарскім праве), у тым ліку атрымаць дазвол на выкарыстанне адпаведных аб'ектаў у АІПС і паказаць імёны аўтараў (выканаўцаў). Варта ўлічваць, што і ў выпадку, калі сама АІПС не з'яўляецца аб'ектам аўтарскага права, для выкарыстання ў яе складзе твораў і аб'ектаў сумежных правоў неабходна атрымаць дазвол праваўладальніка (ч. 2 п. 1 арт. 983 ГК).

11.2023
Падрыхтавала: К.У. Янцікава, В.Д. Ільіна (начальнік аддзела заканадаўства ў сферы аўтарскага і сумежных правоў кіравання прававога і кадравага забеспячэння НЦІУ)